معرفی بخش نیاسر
شهر سرسبز و تاریخی نیاسر در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی کاشان و در سر راه کاشان به مشهد اردهال واقع می باشد . منطقه نیاسر جزو مناطق کوهپایه ای و کوهستانی شهرستان کاشان است و متوسط ارتفاع آن از سطح دریا ۱۸۰۰ متر بوده که نسبت به کاشان حدود ۹۰۰ متر مرتفع تر می باشد . بواسطه وجود چشمه باستانی و پرآب و معروف اسکندریه که مظهر آن در قسمت جنوبی شهر و در جنب آتشکده تاریخی نیاسر قرار دارد ، واقع می باشد . بخش اعظم اراضی شهر نیاسر باغ و زمین زراعی است و منطقه جزو نقاط ییلاقی و خوش آب و هوای منطقه کویری کاشان محسوب می شود . جنس زمینهای منطقه در بعضی نقاط سنگی (نوعی سنگ آهک سفید رنگ) و در اراضی مساعد کشت وپائین دست آبرفتی با دانه بندی ریز تا درشت دانه می باشد. عارضه های طبیعی از قبیل سیل ، طوفان و زلزله حداقل در یکصد سال اخیر لطماتی به منطقه و شهر نیاسر وارد آورده است .
از بناهای تاریخی و طبیعی این شهر می توان به آتشکده ساسانی،آبشار ،غار رئیس،حمام تاریخی ،آسیاب و زیارت نام برد.
از روستاهای دیدنی و دارای جاذبه های گردشگری و مذهبی این بخش می توان به مشهد اردهال ،نشلج ، غیاث آباد ،علوی ،باریکرسف ،کله ارمک ، ازناوه و …نام برد.
– محورفرهنگی ـ تاریخی ـ گردشگری نیاسر
شماره ثبت ۱۰۸۳ تاریخ ثبت ۱۳/۳/۱۳۵۴
ساختار کالبدی شهر نیاسر که از هفت محله مسکونی تشکیل شده به همراه باغها و مزارع آن به شدت متاثر از حرکت آب است. عمدهترین منبع تامین آب نیاسر، چشمه اسکندریه است. آب پس از حرکت از یک مسیر زیبا و عبور از مقسم تاریخی، وارد باغ تالار میشود، از صخره تراورتن به پایین میریزد و پس از تشکیل آبشار نیاسر به مسیر خود ادامه میدهد. در محل آبشار نیز، چرخ آسیابهایی که اکنون تنها یکی از آنها باقی مانده به حرکت در میآمده است. بر بالای چشمه اسکندریه چارتاقی نیاسر و قلعه آن قرار دارد. در پای چشمه یک مزار تاریخی و درخت چنار بسیار قدیمی وجود دارد. پای چشمه محل برگذاری آیین قربانی گاو در روز عید قربان و برگذاری آیین ۲۱ رمضان است. باغ تالار و کوشک تاریخی آن که حرکت آب چشمه را در دل خود دارد جزیی از محور فرهنگی ـ تاریخی ـ گردشگری شهر نیاسر است. در زیر باغ تالار و اراضی همجوار آن غار رییس قرار دارد. در پایین آبشار نیز آسیاب آبی و حمام صفوی آخرین بنای مهم محور هستند. در کناره جنوبی محور، راهی باستانی در شیب تندی قرار دارد که چارتاقی و باغ تالار را به قلعه ساسانی، محله رودآب و در نهایت کاشان مرتبط میساخته است. در کنار شمالی محور نیز محله سرکمر قرار دارد. مرکز محله که چالوجه نام دارد، محل تجمع عزاداران در ایام محرم، محل برگذاری تعزیه، محل تجمع مردم برای برگذاری آیین نخلگردانی ۲۱ رمضان و آیین قربانی گاو است. شرکتکنندگان در این مراسم از چالوجه به سمت چشمه حرکت میکنند و مسیرهای حرکت آنها نیز آیینی و با ارزش است.
محور فرهنگی ـ تاریخی ـ گردشگری نیاسر مجموعهای از میراث فرهنگی و طبیعی و تبلور میراث معنوی در برخی از نقاط آن است. از نظر تاریخی آثار گوناگونی از زمانهای مختلف بر جای مانده است و از نظر طراحی محیطی، معماری آیینی و معماری تقویمی یکی از با ارزشترین مجموعههای کشور است.
– آبشار نیاسر
شماره ثبت ۱۰۸۳
این آبشار زیبا ترین و مورد توجه ترین جاذبه گردشگری نیاسر به شمار می رود.
غار نیاسر
شماره ثبت ۱۴۴۳۴ تاریخ ثبت ۱۳۸۴/۱۲/۱۶
غار رییس نیاسر با درهای ورودی آن در باغ تالار، معبدی بوده متعلق به پیروان آیین میترا (خدای ایران باستان). به احتمال زیاد قدمت این معبد به اوایل دوره پارتها بر میگردد. غار تاریخی نیاسر درون توده سنگی از جنس تراورتن، در زیر باغ تالار و باغهای مجاور آن تا زیر محله سرکمر گسترده شده است. در بلندترین نقطه نیاسر واقع در باغتالار، ورودی اصلی این غار وجود دارد که تا صخرههای بالای آبشار کشیده شده است.
غار نیاسر به طور کامل ساخته دست انسان است به جز یک یا دو اتاق که در نزدیکی در ورودی قرار دارند. شکی نیست که این غار معبد میترا بوده است و پیدایش آن ممکن است به دوره اشکانیان (پارتها) مرتبط باشد. بیشتر معبدهای میترا مانند غار نیاسر در تاریکی کامل ساخته میشده است. این غار ورودیهای دیگری نیز دارد. تعدادی از آنها در داخل صخرهای وجود دارند که قسمت بالای نیاسر را از همسایگان پایین جدا میسازد. این ورودیها که رو به شرق قرار دارند در امتداد آبشار منظره زیبایی از نیاسر را به نمایش گذاشتهاند. نشانههای فرسایش آب بر روی صخرهها و سنگها دربر دارنده و گواهی این حقیقت است که غار خوش منظر این ناحیه از زمانهای بسیار قدیم وجود داشته است.
چهار تاقی ساسانی
شماره ثبت ۳۱۶ تاریخ ثبت ۱۳۱۷/۰۸/۲۱
چارتاقی نیاسر، بنایی باستانی از اواخر عصر اشکانی و یا اوایل عصر ساسانی است. این بنا جزو کهنترین و بزرگترین نمونههای چارتاقی ایران و سالمترین آنها است. بنا با قاعدهای مربعشکل، اما درواقع ذوزنقهای با اضلاع تقریبی ۱۲ متر است که برای ساخت آن تنها از سنگهای آهکی رسوبی و ملات گچ استفاده شده است. سبکی سنگهای متخلخل و سختی اندک و انعطافپذیری ملات آن، موجب تحمل زمینلرزهها و پایداری بنا در عمر نزدیک به دوهزار سال آن شده است. چهار سوی این بنا همانند دیگر چارتاقیها کاملاً باز بوده و هیچگونه در یا پنجره و بازدارندههای دیگری برای ورود به آن، وجود نداشته است.
تا مدتها بر پایه روایتهای داستانگونه کتاب (قمنامه) احتمال داده میشد که این بنا آتشکدهای از زمان اردشیر ساسانی باشد؛ اما تاکنون شواهد باستانشناختی و منابع مکتوب آنرا تائید نکرده است. از این بنا نخستین بار توسط هوتوم شیندلر گزارشی مختصر منتشر شد و سپس آندره پ. هاردی بررسی کوتاه مدتی پیرامون آن انجام داد که در مجموعه «آثار ایران» توسط آندره گدار منتشر شد. گدار در توضیح گزارش شیندلر، کارکرد آتشگاهی این بنا را رد میکند.
در سال ۱۳۸۰ کاربرد این بنا و نیز دیگر چارتاقیهای ایران، بهعنوان یک تقویم آفتابی یا شاخص اندازهگیری زمان با استفاده از تغییرات میل خورشید، توسط رضا مرادی غیاثآبادی شناسایی شد. آنگونه که در نقشههای آن دیده میشود؛ ساختار تقویمی این بنا به گونهای است که در آغاز و میانه هر یک از فصلهای سال، پرتوهای خورشید بامدادی به شکلی خاص از میان پایههای بنا دیده میشده و هنوز نیز دیده میشود. دقت محاسبات تقویمی در این چارتاقی در بین دیگر تقویمهای آفتابی دنیا بینظیر است و نشاندهنده تواناییهای علمی نیاکان ماست.
– امامزاده سلطان علی بن باقر روستای اردهال
شماره ثبت ۳۹۹ تاریخ ثبت ۱۳۳۴/۱۱/۱۱
بنای بقعه امامزاده حضرت سلطانعلی بن امام محمد باقر ( ع ) فرزند بلافصل امام پنجم شیعیان در روستای مشهد اردهال واقع در ۴۱ کیلومتری شمال غرب شهرستان کاشان قرار دارد و از بناهای دوران سلجوقی تا صفوی می باشد . بقعه دارای گنبد خانه و چند صحن بزرگ و تاریخی به نامهای : « صحن صفا ، و صحن فینیها، صحن قمیها » می باشد . که بواسطه استقرار بر روی دامنه کوه صحنها با هم اختلاف سطح دارند. قدمت اولیه بنا به زمان قبل از اسلام می رسد، که به احتمال زیاد، در این مکان بنایی از خشت و سنگ با ملات گل به شیوه بناهای ساسانی وجود داشته و در قرون اولیه اسلام با شهادت این امامزاده واجب التعظیم نسبت به ساخت و توسعه بنا اقدام گردیده است. آخرین ساخت و ساز و الحاقات بسیار زیبای آستانه متعلق به دوران قاجاری و در زمان پادشاهی فتحعلی شاه قاجار بوده است.
– مـراسـم قـالـی شـویـان در مشهـد اردهـال
یکی از سنن دیرین مردم فین از قرون اولیه اسلامی تاکنون ، مراسمی است به نام (قالی شویان) که در نزدیکترین جمعه به روز ۱۷ مهرماه در مشهد اردهال به یاد شهادت سلطانعلی بن امام محمد باقر (ع) با شور و غوغای تمام انجام می دهند ، بدین ترتیب که روز موعود قالی آستانه امامزاده راسردست گرفته به طرف نهر آب که در ۸۰۰ متری بقعه جاری است حمل نموده ومردم چوب بدست فین اطراف نهر آب که در هشتصد متری بقعه جاری است حمل نموده و مردم چوب به دست فین اطراف قالی حرکت می کنند و در نزدیکی نهر آب شروع به دویدن کرده تا قالی را به آب برسانند ، آنگاه چوبهای خود را به آب زده قالی و کسانی را که حامل آن هستند خیس می کنند و دوباره قالی را سر دست گرفته به همان وضع به امامزاده می رسانند .
– مجموعه درب قلعه روستای غیاث آباد اردهال
شماره ثبت – تاریخ ثبت –
این مجموعه به صورت چند قلعه ی مسکونی است در کنار یکدیگر که سکونتگاه قدیم مردم منطقه بوده است. اکثر این قلعه ها که بالاتر از بقعه سلطان علی و در ابتدای روستای غیاث آباد می باشند در حال حاضر متروکه و ویران شده هستند ولی کماکان مجموعه ای ارزشمند و شایان توجه از نظر تاریخی و معماری بوده و همچنین پس از مرمت به عنوان جاذبه ی قوی گردشگری میتوانند مورد استفاده باشند.
– قدمگاه شاه طاهر علی و زیارت بی بی رقیه روستای نشلج
شماره ثبت قدمگاه شاه طاهر علی ۱۴۱۶۵ تاریخ ثبت ۱۳۸۴/۱۱/۰۹
شماره ثبت زیارت بی بی رقیه ۱۴۱۸۵ تاریخ ثبت ۱۳۸۴/۱۱/۰۹
بناهای این امامزاده و قدمگاه که در مجاورت یکدیگر و خارج از روستای نشلج قرار دارند بسیار قدیمی هستند و حداقل به دوره صفویه یا قبل از آن مربوط بوده و دارای معماری ساده و روستایی شامل گنبد و فضای کوچک اصلی به عنوان مرقد و رواقهایی در طرفین آن می باشند. این دو بنا که از سنگ و خشت و گل درست شده اند در سالهای اخیر دچار فرسایش و آسیبهایی شده و نیازمند مرمت می باشند.
– امامزاده محمود روستای علوی
شماره ثبت ۲۳۷۵ تاریخ ثبت ۱۳۷۸/۰۵/۲۳
امامزاده روستای علوی مربوط به دوره صفویه یا قبل از آن بوده و دارای معماری با ارزش شامل گنبد رک کاشیکاری شده و ایوان و رواقهایی در طرفین آن است. این بنا در سالهای اخیر مرمت شده است.
– امامزاده یوسف روستای ون
شماره ثبت ۱۶۲۲۶ تاریخ ثبت ۱۳۸۵/۰۸/۲۴
امامزاده روستای ون مربوط به دوره صفویه یا قبل از آن بوده و دارای معماری ساده شامل گنبد رک کاشیکاری شده و فضای کوچک مرقد است.
– خانه کمال الملک روستای کله
شماره ثبت ۱۲۹۷۳ تاریخ ثبت ۱۳۸۴/۰۵/۱۹
خانه ای قدیمی در روستای کله است که محل تولد محمد غفاری ملقب به کمال الملک نقاش بزرگ و معتبر دوره قاجاریه است و به عنوان افتخاری برای روستا و شهرستان به شمار رفته و در فهرست آثار ملی جهت حفاظت ثبت شده است.